Albirt Ayncṭayn

Albirt Ayncṭayn iga yan ufizisyan Almani bahra ittyawssann ɣ umaḍal ig ɣwalli issdusn timẓṛit n tmssaɣayt, ilul d ɣ wass n 14 Mars n usggʷas 1879 ɣ yat tɣrmt mi ismn Ulm, ɣ Burtmbrg ɣ Lalman, imma tamttant nns tucka d ɣ wass n 18 Brir n 1956 ɣ Nyudjirziy, yiwi tasmɣurt n Nubl n ufizik ɣ usggʷas 1921 acku issfra iḍiṣ awlafu-atrisnti, ittyawmnad is iga Afizisyan da akkʷ issugrn ɣ igr nns ɣ tasut tis tgnart (20).[1]

Tawlaft nns

Tudrt nns ssnfl

Ilul Ayncṭayn ɣ yat tɣrmt Talmanit mi ismn Ulm, yat tɣrmt da issiṭnn ɣikkad mad ittggan yat 120 n ifḍ n imzdaɣn, tlla yat tflut ɣ ukttay nns tama n tgmmi nns izwarn (trdl ɣ wussan n imiɣ amaḍlan wis sin), tawja nns rad tzug s Munik imikk iḍfaṛn tlalit nns, ilmma rad daɣ tmmatti s Ṭṭalyan, babas ikka tt inn yumẓ yan usakʷn atrisint-akimyan, d innas tga lall n tgmmi ar t tsmkil nttan d ultmas Mariya.[1]

 
Akfaf n ukttay n Wayncṭayn

Ayncṭayn yura ɣ yat tmssktayt mas d llant snat tmḍiṛin (lɛajayb) da iẓṛa ɣ tudrt nns tazaykut, tamzwarut tga tt yat tbuṣṣult lliɣ dars llan smmus n isggʷasn, ibhḍ i manmk a s ar ttmussu tassmi ann nns, yuhm i idwasn rksnin da tt issftun, tis snat, lliɣ ilkm 12 n usggʷas, ad tt igan d yan udlis n tjyumitrit, tlkm gis ad t akkʷ ittqddas. Ifka as ism: Adlis Afuẓaṛ n Tjyumitrit.[1]

 
Yat twlaft n Walbirt Ayncṭayn

Ayncṭayn yura ɣ yat tmssktayt mas d llant snat tmḍiṛin (lɛajayb) da iẓṛa ɣ tudrt nns tazaykut, tamzwarut tga tt yat tbuṣṣult lliɣ dars llan smmus n isggʷasn, ibhḍ i manmk a s ar ttmussu tassmi ann nns, yuhm i idwasn rksnin da tt issftun, tis snat, lliɣ ilkm 12 n usggʷas, ad tt igan d yan udlis n tjyumitrit, tlkm gis ad t akkʷ ittqddas. Ifka as ism: Adlis Afuẓaṛ n Tjyumitrit.[1]

Ayncṭayn ikka tt inn iga yan umḥḍaṛ icṛmḍn, ikkaflla ɣ tmtta n tusnakt d ufizik, is ka yan wass igrawl f umudn qjrnin n kra n islmadn nns, iffuɣ, ifl ilmma tinml ɣ ar yadda yaqqra kiɣ ilkm 16 n usggʷas, iftu ad izzri amzizwr n ukccum s tinml tagtiqnit n Zurix, mqqar iga yan ungmay ittaylaln ɣ snat tmttawin ann maccan iguf, acku ṭṭln t igran yaḍni mi ur bahra issn, ifta daɣ ad gisn iskr sswayɛ aylliɣ imsl tansiwin nns, s ɣmkann imurs ad izri s tinml tagtiqnit tafidiralt n Swisra, ikka gis smmus n isggʷasn sɣ 1896 ar 1901, yumẓ aslkin nns n ulmmud n tfizikt d tusnakt.[1] Ayncṭayn iɣama ɣ Lalman ar 1933 ar asra ɣ yumẓ Aḍulf Hitlr tanbaḍt, ɣ wakud ann ifta s Mirikan ɣilli ɣ rad ig yan ubṛufiẓuṛ n Tfizikt ɣ Brisṭu, Ig yan umddnu Amirkani ɣ 1940, ur yumẓ tanaft ar usggʷas n 1945.[1]

 
Albirt Ayncṭayn d taldni nns Malfa

Ayncṭayn iɣama ɣ Lalman ar 1933 ar asra ɣ yumẓ Aḍulf Hitlr tanbaḍt, ɣ wakud ann ifta s Mirikan ɣilli ɣ rad ig yan ubṛufiẓuṛ n Tfizikt ɣ Brisṭu, Ig yan umddnu Amirkani ɣ 1940, ur yumẓ tanaft ar usggʷas n 1945.[1]

Ɣ usggʷas 1939, yura yat tbrat s ufrzdan n Mirikan Ṛuẓflt inna as gis is iml ad tettyuga yat ccrcma tablkamt sɣ ublkim n Yuranyum.

Timẓṛit nns ssnfl

Timẓṛit n tmssaɣayt tga yat ɣ tmẓṛiwin da skrnin adasil n tfizikt tatrart, tlla s sin isgdal ssugrnin:[2]

 
Angiddi n umarku (m) d tfasa (E), ar immala is d amarku iẓḍaṛ ad immatti s tfasa, ɣmkann d unmgal.

Tamssaɣayt ikrin: tnfalal ɣ usggʷas 1905, ar tettini mas d ilugan n tfizikt gan bdda ɣiklli tn i akkʷ inmnadn da ttmussunin s yat tyaffa (zzrb), d tyaffa n tifawt ɣ ugrgabbu (lfaraɣ) tga yat tmzgut tazɣurant, ɣayad ila isrdaf nns ɣ ugama n utakaṣ d wakud, s umdya ɣayad ar d ittawi mas d yan ittmussun rad as iffnẓ (ittiẓḍay ɣ tyaffa) wakud f yan ka izgan, tumant ad ad igan tafli n wakud.

Tamssaɣayt tamakant: issdus tt Ayncṭayn mraw n isggʷasn sul ḍffṛ tad ikrin, d xttad ar tsawal f manmk a s tga tnzaɣt yan waṛaḍ n tuknit n uṭakaṣ-akud d ikkan tilit n umarku d tfasa, tnyaf tmẓṛit ad ɣ urmmus n kra n tumanin zun d unuf n tifawt ddu tnzaɣt, icnbitn isggann d tafli n iɣzwr.

Idlisn nns ssnfl

Ifl Aynṭayn mnnaw idlisn, ittyubdar gisn win:[1]

• Timẓṛit tamssaɣayt ikrin d tad iflan.

• Anamk n tmssaɣayt (kkuẓ igrawn).

• Imnɣi maxx?

• Manmk a s ar ẓṛṛaɣ amaḍal?

Iwaliwn nns ssnfl

Sɣ iwaliwn ggutnin n Ayncṭayn:[3]

• Tudrt tga ukan zun d tabicklit, afad ad tamẓt ɣ umyas nnk iqqan d ad bdda tzzigizt.

• Axlu iga tt iɣ ar bdda tskart yat tɣawsa d ar tettqqlt s iyafutn mzaraynin.

• Ad ur tmmaɣt ad tgt argaz n umurs, g argaz n watig.

• Afgan nna jju ur izgln, ur sar immaɣ ad issnflul.

• Aswingm ikka bdda f twssna.

• Ur dari tlli kra n tikki sɣ ignwan, is ar ka snubbucɣ, yili gigi uwnaf.

• Tumrt n umzalal d urmmus tga tarragt akkʷ ifulkin n ugama.

• Tawuri n unaẓuṛ ad tt igan iɣ d issufɣ afulki sɣ kra igan anmyar.

• Iɣ tram yat tudrt ifjjijn, krfat tt s kra n uwttas, ur d s kra n ufgan niɣ d kra n tɣawsa.

• Tawala nna nukz iwtta nnɣ, rad tnt inn nssurf.

Tisuɣal ssnfl

  Timassanin      
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 et 1,7 Futura Science
  2. Comment la théorie de la relativité d’Einstein a changé nos vies Le monde.
  3. Vingt citations inspirantes d’Albert Einstein, [1]