Numidya: Amzaray ngr tunɣilin

Contenu supprimé Contenu ajouté
AyourAchtouk (msawal | tidrawin)
m Ayour2002 moved page ⵏⵓⵎⵉⴷⵢⴰ to Numidya over redirect
AyourAchtouk (msawal | tidrawin)
Aucun résumé des modifications
Azrirg 1 :
[[Afaylu:Numidia 220 BC-es.svg|thumb|Takarda n Numidya s tfinaɣ]]
<center><small>[ [[Numidya|Tamaziɣt talatinit]] ] [ [[Numidya/ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ|ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ]] ]</small></center>[[Afaylu:Numidia 220 BC-es.svg|thumb|//ⴰⴷ ⵙⴽⵔⵖ ⵢⴰⵜ ⵜⴽⵔⴹⴰ ⵎⴰⵏ ⵖⵜⴰ ⵙ ⵜⴼⵉⵏⴰⵖ [[Asmras:Amara-Amaziɣ|Amara-Amaziɣ]] ([[Amsawal n usmras:Amara-Amaziɣ|talk]]) 00:21, 27 January 2019 (UTC)]]
 
Tkka tt nn '''Numidya''' (s ulatin : Numidia) tga yat tgldit tamaziɣt. [[ⴽⵉⵔⵜⴰⵏ|kirtan]] ad tt nn ikkan igan tamaẓunt nns. ( -202 urta illa [[Σisa|εisa]]) {{Asggas amaziɣ| 748-748}} ar (-46 [[Σisa|εisa]])){{Asggas amaziɣ| 904-904}} tga yat tgldit [[tamaziɣt]] taqqburt tkkatin tamnaɣt nns (Sirta) li igan ɣilad ( qustantina) ikkatin izdaghwakal n tagldit ad yumz zɣ tagut n [[Tuns]] ɣilad tsmund ula [[Dzayr]] d [[Lmrruk|Umrruk]] . Ikkatin izdaɣ ghɣ tmazirt ad snat tgzzumin mqqurnin atent igan : imaziliyn (lmaziliyun) , g tagut ntgldit numidya taqqbilt ad tkkatin tyawssan isa tmciwir (drouman ) tga afus nns ghɣ ufus nnsn fdid fofna nkartage , ama taqqbilt tiss snat tga swasar : imasiliyn (almasiliyoun ) rwid or umzen tagharasttaɣarast naytmatsen kantin or hmeln (rouman) ghayanɣayan afd mchachkan dkartage , ikkatin wakal nnsen yumz zeghzeɣ ( [[sttif]], d [[Dzayr|Dzayr iɣrm]], d [[Wahran]] ) n ɣilad , ikkatin ikraygat taqqbilt agllid ns : ihkm [[Masinissa]] f imaziliyn ihkm [[sifaks]] f imasiliyn
 
==Amzruy==
Tkka tt nn '''Numidya''' (s ulatin : Numidia) tga yat tgldit tamaziɣt. [[ⴽⵉⵔⵜⴰⵏ|kirtan]] ad tt nn ikkan igan tamaẓunt nns. ( -202 urta illa [[Σisa|εisa]]) {{Asggas amaziɣ| 748-748}} ar (-46 [[Σisa|εisa]])){{Asggas amaziɣ| 904-904}} tga yat tgldit [[tamaziɣt]] taqqburt tkkatin tamnaght nns (Sirta) li igan ɣilad ( qustantina) ikkatin wakal n tagldit ad yumz zɣ tagut n [[Tuns]] ghilad tsmund ula [[Dzayr]] d [[Lmrruk|Umrruk]]
ur ituyssan manag ad tlla tagldit '''Numidya''' syat sift ɣur illi umjihid , ar tinin kra warratn iqqburn gan win imisriyn , ula win irumaniyn ,disten tkka tagldit lli igan ult finiqiya (didu) tkkatin tra atahel agllid [[amaziɣ]] ( [[Yarbas]]), awal ad innat yan bu icnubbucn Γɣ umzruy ism nns ( [[Yustinyus]]) ,ghɣ umnid yadnin nnan kra warratn isd agllid [[Yarbas]] ula [[Yufas]] kkantin ran ataheln tagllidt tafiniqiyt li moi sen ( [[Alisa]]) ɣayad ayna umarighumariɣ ( virxilus) ,awalad illa gis maytunan dar unmal [[Muḥamed Cafiq|Muḥmmad Cafiq]] lli isrsen yan useqsi Γumnidɣumnid ad : izd lmurad rwasaren li nbder n igllidn ad is gan yadeli imgharenimɣaren ntaqbilin nsen nighdniɣd , ghɣ yan umnid yadnin ina Unmal [[Mohmed Cafiq]] disten kan igldan iqqburn iwakal ntmmuzghantmmuzɣa mac kolo imariren ula idbo idllisen ula idbo umzruy mcackand fyan wawal attigan dis agelid [[Aylmas]] nttan aybnan tagldit '''Numidya''' arid nbder izd agellid [[Masinissa|Massinissa]] li igan yan raydares ntgmi naylmas ikkatin ar itini rimaren nes fofna nkartaje dtageldit (n [[Muriṭanya Tanjiya]]) tin igiɣ izlmḍ [[Amṛṛuk|Umrruk]]
ikkatin izdagh gh tmazirt ad snat tgzzumin mqqurnin atent igan : imaziliyn (lmaziliyun) , g tagut ntgldit numidya taqqbilt ad tkkatin tyawssan isa tmciwir (drouman ) tga afus nns gh ufus nnsn fdid fofna nkartage , ama taqqbilt tiss snat tga swasar : imasiliyn (almasiliyoun ) rwid or umzen tagharast naytmatsen kantin or hmeln (rouman) ghayan afd mchachkan dkartage , ikkatin wakal nnsen yumz zegh ( [[sttif]], d [[Dzayr|Dzayr iɣrm]], d [[Wahran]] ) n ɣilad , ikkatin ikraygat taqqbilt agllid ns : ihkm [[Masinissa]] f imaziliyn ihkm [[sifaks]] f imasiliyn
[[Afaylu:Massinissa 01.jpg|thumb|249x249px|Agllid Anumidi Massinisa]]
 
=== Numidya ghɣ Uzmzuzmz n YugrtnMasinissa ===
==ⴰⵎⵣⵔⵓⵢ==
iga [[masinissa]] yan sg igldan lli bahra ittawsn itgldit numidya , ilul ghɣ [[Sirta]] li ityawssan s [[kestentina]] ghinɣin agh isker l3asima itgldit ns men ras li riga agllid ,ila ukan soul usmDl n ugellid ad ghɣ tmazirt an , ikkatin masinissa ityawssan s tuggas nns bahra ichdan rtiminighrtiminiɣ d limurat nns , ghikanɣikan af iga tmi iwmzizzil nes li dis ikcmn romnidan zund [[Sifaks]] ula [[Hanibal]] ghɣ umzizzil nighdniɣd imaghenimaɣen n ZAMA 202 (izwarn talalit n [[Σisa]] , tamatart li bahra itussan f masinissa achnyal li siberh atigan d (Akal n Tfriqt iydebab nns) teder tageldit n numidya ghɣ wussan gigan dzher rkolo tasgiwin n tudert mach talighentaliɣen ifel masinissa lhsab tgat is itto ayserso limurat nmara ikoso lkursi n tgeldit nns igh iggez Akal ,achko ghikanɣikan af jran kigan d imaghenimaɣen ngr tarwa nns aylighayliɣ imut , kchmnd irumiyn (Rouman) sluzzun tagldit ftarwa nns skrad fkan i [[Masipsa]] saha ig agelid numidya yamz gmas [[Rilassa]] limurat nimaghnnimaɣn ig anmghuranmɣur n limorat ntminighntminiɣ yamz gmatsen wiss 3 [[Mastanbal]] anmghuranmɣur yattuyn ntgldit macc izdar [[Masipsa]] ad mara ikoso madsalan aylir mouten aytmas ryan ouzemz ur bahra yaggugn mach rikli yad ijran ibabas Masinissa arays ijro ula nettan aylighayliɣ immut nkern imaghnimaɣn nger tarwa nns [[Adherbal]] , [[Himepsil]] ghikanɣikan af dar af toufa Roma matra tkid dar afus atfoko imchibukn ngratsen , walakin iga [[Yugrtn]] tachaji3t rlant tirrukza dwatig irewas dadas [[Masinissa]] urasen ikebil ghunckanɣunckan
ur ituyssan manag ad tlla tagldit '''Numidya''' syat sift ɣur illi umjihid , ar tinin kra warratn iqqburn gan win imisriyn , ula win irumaniyn ,disten tkka tagldit lli igan ult finiqiya (didu) tkkatin tra atahel agllid [[amaziɣ]] ( [[Yarbas]]), awal ad innat yan bu icnubbucn Γ umzruy ism nns ( [[Yustinyus]]) ,gh umnid yadnin nnan kra warratn isd agllid [[Yarbas]] ula [[Yufas]] kkantin ran ataheln tagllidt tafiniqiyt li moi sen ( [[Alisa]]) ɣayad ayna umarigh ( virxilus) ,awalad illa gis maytunan dar unmal [[Muḥamed Cafiq|Muḥmmad Cafiq]] lli isrsen yan useqsi Γumnid ad : izd lmurad rwasaren li nbder n igllidn ad is gan yadeli imgharen ntaqbilin nsen nighd , gh yan umnid yadnin ina Unmal [[Mohmed Cafiq]] disten kan igldan iqqburn iwakal ntmmuzgha mac kolo imariren ula idbo idllisen ula idbo umzruy mcackand fyan wawal attigan dis agelid [[Aylmas]] nttan aybnan tagldit '''Numidya''' arid nbder izd agellid [[Masinissa|Massinissa]] li igan yan raydares ntgmi naylmas ikkatin ar itini rimaren nes fofna nkartaje dtageldit (n [[Muriṭanya Tanjiya]]) tin igiɣ izlmḍ [[Amṛṛuk|Umrruk]]
 
=== Numidya ghɣ Uzmzuzmz n MasinissaYugrtn ===
igan [[Yugrtn]] Tuggas nss, izdar ad ismun tagldit issinf aytmas ghugharasɣuɣaras isker ghɣ [[Sirta]] l3asima nns ghikliɣikli isker dadas , izdar aynru Roma ghɣ gigan nimaghennimaɣen isyagasen kigan dl3sker inghinɣ kigan gisen mac tuckad tagara nns ghikliɣikli issutr umzruy nirumiyn f ufus nyan unmghurunmɣur n mouritan TamazightTamaziɣt atigan d [[Buxus]] li sers ighderniɣdern aylighasayliɣas imdi netan d Roma , ityamaz ikchem abniq (lhebs) aylightidaylliɣ tid tlkem lmut ( at iwala rebi stmella)
iga [[masinissa]] yan sg igldan lli bahra ittawsn itgldit numidya , ilul gh [[Sirta]] li ityawssan s [[kestentina]] ghin agh isker l3asima itgldit ns men ras li riga agllid ,ila ukan soul usmDl n ugellid ad gh tmazirt an , ikkatin masinissa ityawssan s tuggas nns bahra ichdan rtiminigh d limurat nns , ghikan af iga tmi iwmzizzil nes li dis ikcmn romnidan zund [[Sifaks]] ula [[Hanibal]] gh umzizzil nighd imaghen n ZAMA 202 (izwarn talalit n [[Σisa]] , tamatart li bahra itussan f masinissa achnyal li siberh atigan d (Akal n Tfriqt iydebab nns) teder tageldit n numidya gh wussan gigan dzher rkolo tasgiwin n tudert mach talighen ifel masinissa lhsab tgat is itto ayserso limurat nmara ikoso lkursi n tgeldit nns igh iggez Akal ,achko ghikan af jran kigan d imaghen ngr tarwa nns ayligh imut , kchmnd irumiyn (Rouman) sluzzun tagldit ftarwa nns skrad fkan i [[Masipsa]] saha ig agelid numidya yamz gmas [[Rilassa]] limurat nimaghn ig anmghur n limorat ntminigh yamz gmatsen wiss 3 [[Mastanbal]] anmghur yattuyn ntgldit macc izdar [[Masipsa]] ad mara ikoso madsalan aylir mouten aytmas ryan ouzemz ur bahra yaggugn mach rikli yad ijran ibabas Masinissa arays ijro ula nettan ayligh immut nkern imaghn nger tarwa nns [[Adherbal]] , [[Himepsil]] ghikan af dar af toufa Roma matra tkid dar afus atfoko imchibukn ngratsen , walakin iga [[Yugrtn]] tachaji3t rlant tirrukza dwatig irewas dadas [[Masinissa]] urasen ikebil ghunckan
 
AylighAyliɣ imut Yugrtn tslouza dar Roma tageldit f krad igzman yan yumzt umddakl nesen [[Buxus]] d yan i GHOUDA d ghaylidɣaylid ighamaniɣaman isaha i MASTA -NONZOUS
==Numidya gh Uzmz n Yugrtn==
igan [[Yugrtn]] Tuggas nss, izdar ad ismun tagldit issinf aytmas ghugharas isker gh [[Sirta]] l3asima nns ghikli isker dadas , izdar aynru Roma gh gigan nimaghen isyagasen kigan dl3sker ingh kigan gisen mac tuckad tagara nns ghikli issutr umzruy nirumiyn f ufus nyan unmghur n mouritan Tamazight atigan d [[Buxus]] li sers ighdern aylighas imdi netan d Roma , ityamaz ikchem abniq (lhebs) aylightid tlkem lmut ( at iwala rebi stmella)
Ayligh imut Yugrtn tslouza dar Roma tageldit f krad igzman yan yumzt umddakl nesen [[Buxus]] d yan i GHOUDA d ghaylid ighaman isaha i MASTA -NONZOUS
 
=== Numidya ghɣ Uzmzuzmz n [[Yuba]] ===
[[Afaylu:Juba denarius in support of Pompey against Cesar 60 46 BCE.jpg |right|thumb|250 px|Juba I]]
Yugad Yuba disiga yan ugllid amaynu n tagldit Numidya ig ayyaw n [[Yugrtn]] iga wasarens yuba amzwaru , ikkatin ugllid ad ar isstur ad ismun tagldit kullut afad ad iskr yat tgldit ibiddn fidarn nns infassayn ghɣ ufus n Roma ghikliɣikli yadlli ran lajdud nns [[Yugrtn]] d Masinissa , ghɣ usggas n [[48]] ( izwarn talalit n [[Σisa]]) ggrand kra nimaghnnimaɣn ngr [[Pomyus]] d [[Sizar]] f manwa gitsn rayg agllid n roma ghikanɣikan af yiws nettan i [[Pomyus]] mac ca vimavn tgrad iwmzizzil nns sizar , lid yawsn vumnid nns i [[Buxus]] wissin (buvud) wissin afad ad nrun [[Yuba I|Yuba amzwaru]] , li irwln gr ifassn nnsn mac igan tigiri iwssan nns inghinɣ agayyuns ryan umzizzil ngras d yan unmGhurunmɣur n roma
s lmut n [[Yuba I]] nfda tagldit numidya tmun ussan nns ghɣ usggas n 46 (iz-ta n [[Σisa|Σsa]])
 
==Izdayn n berra==
*[http://omega.cohums.ohio-state.edu/mailing_lists/CLA-L/Older/log96/9609c/9609c.172.html A classicist's summary of the group which supposedly discovered this]
*[http://www.startkabel.nl/k/numidia/ Numidia.startkabel.nl (Links in Dutch and English)]
==Zer ula==
*[[Masinissa]]
*[[Sifaks]]
*[[Gaya]]
*[[Tin hinan|Tin Hinan]]
*[[Aksil]]
*[[Yugrtn]]
==Kings of Western Numidia==
{|
Ligne 109 ⟶ 98 :
*534 to 642: [[Eastern Roman Empire]]
*642 onwards: [[Arab Empire|Muslim Arabs]]
[[Afaylu:Mauretania et Numidia.jpg|thumb|411x411px|Muritanya d Numidya]]
 
== Izdayn n berra ==
*[http://omega.cohums.ohio-state.edu/mailing_lists/CLA-L/Older/log96/9609c/9609c.172.html A classicist's summary of the group which supposedly discovered this]
*[http://www.startkabel.nl/k/numidia/ Numidia.startkabel.nl (Links in Dutch and English)]
==Zer ula==
*[[Masinissa]]
*[[Sifaks]]
*[[Gaya]]
*[[Tin hinan|Tin Hinan]]
*[[Aksil]]
*[[Yugrtn]]
 
== ⵉⵙⴰⵖⵓⵍⵏIsaɣuln ==
[[ar:نوميديا]]
[[bg:Нумидия]]