Bariz (s tfransist : Paris), ar as ttinin ula tamdint n tifawin, tga tamaẓunt d tmdint lli akkʷ imqqurn ɣ Fṛansa. Tɣʷi yat tjumma n 105,40 km2 d kra n 2.15 id mlyun n middn ad gis izdɣn.[1] Iɣ nssiḍn ula tisgiwin nns, rad ilkm wuṭṭun n imzdaɣn n Bariz s 10.7 id mlyun n umzdaɣ. Nttat ad igan tamdint nna mi akkʷ tmqqur tnẓẓi ɣ tmdinin n Tamunt Tawruppit, s kra n 20,755 umzdaɣ i yan ukilumiṭṛ amkkuẓ.

Bariz
Paris (tafransist)
Tuẓẓumt n Bariz nna ɣ d ittbayyan Agʷddin n Ifil d La Difuns g ḍaṛat nns.
Ismawn
Ism afransis Paris
Tamssugurt
Tamazirt Fṛansa
Tasga Tagzirt n Fṛansa
Tanbbaḍt Anne Hidalgo
Inigl asaway 75001 ar 75020, d 75116
Taraɣrft
Asmɣrf Ayt Bariz
Imzdaɣn 2 187 526 (2017)
Tanẓẓi 20 755 mzdɣ./km2
Akkʷ imzdaɣn 10 784 830 (2017)
Tarakalt
Amsidg 48° 51′ 24″ N, 2° 21′ 07″ W
Tajumma 105,40 km2
Asit n lweb
https://www.paris.fr/

Ar izray wasif n Sinn ɣ tuddurin tiqburin n tmdint n Bariz lli ibṭṭu f sin igzzumn nna ittyussann s Tasga Tafasit d Tasga Taẓlmaḍt. Ssutln as agudi n taganin.

Bariz ad igan tuẓẓumt n tdamsa, tsrtit d tdlsa tafṛansawit. Llant g Bariz kigan n tsnniɣin n tẓuṛi d tuṣkawin timzarayn. Tg daɣ Bariz tuẓẓumt n ustti, tṭṭaf ilmma yat tuṣkiwt tanaddawt ifulkin n umitru.[2] Tṭṭaf ula sin izagʷzn g ugnsu n tmdint. Ittubna yadlli umitru ɣ 1900, d tiɣzi nns ar tlkkm uggar n 200 km.

Tamdint ad dars yat tmamkt igan tagtdlsant, acku 19% n middn lli gis illan uckan d zɣ bṛṛa n Fṛansa.[3] Ilin gis kigan n id rriṣturan ẓlinin s kraygat anaw n tiram. Llan g Bariz imukrisn n tmrkit zun d timrkit n waḍu d timrkit n tifawt.

Tamallayt ssnfl

Bariz dars kigan mad takka ɣ tsga ad n tmallayt, ha ṣḍiṣ imdyatn ttyussannin:

  • Agʷddim n Ifil ad igan tuṣka lli akkʷ ittyussann g Bariz, ibna t Gustav Ifil ɣ usggʷas n 1889 s 6,300 ṭunn n wuzzal, ad t igan d 18,000 ugzzum n wuzzal d 2,5 id mlyun n iwqafn. S yat tɣzi n 300 id mitru, tkka tt inn ɣ yan uzmz tga tuṣka lli akkʷ iɣzzifn ɣ umaḍal. Uggar n 6 id mlyun n middn ar t tkkan kraygat asggʷas. Llan kraḍ iswirn nna iẓḍaṛ ad tn ikk umlulluy, walli akkʷ iɣzzifn iga t wiss sin ɣ iggi n wakal.
  • Luvr yat tasnniɣt nna ɣ llan igitn inaẓuṛn iqburn bahra ttyussannin, zun d Muna Liza d Vinus Du Milu. Tettyubna yadlli tuṣka fad ad tg tigmmi i igllidn iFṛansawiyn. Luvr iga tsnniɣt tiss kraḍt lli akkʷ imqqurn g umaḍal, s yat tjumma n 60,000 id mitr amkkuẓ n tdala n ufsar.[4] Nttat ad igan tsnniɣt n tẓuṛi nna d akkʷ tkkan middn s uggar n 5 id mlyun n ufgan lli t id itkkan kraygat asggʷas.
  • Tasnniɣt n Ursay tkka tt inn tga lagar ɣ mad izrin, mac ɣil-ad tga tasnniɣt n tẓuṛi. Tugt n igitn d twuriwin n tẓuṛi n tsnniɣt n Ursay ttyuskarnt ɣ isggʷasn gr 1848 d 1915. Tg tamynut tama n tsnniɣt n Luvr.
  • Azrg Azggʷaɣ iga yan ukabaṛi nna ɣ ttilin agudi n ufṛṛj, iṛẓm tiggura nns ɣ 1889 ɣ yat tuddurt ism as Muntmartr, yat tuddurt ɣ Bariz ittyussann s tudrt n yiḍ . Ɣ Uzrg Azggʷaɣ ar ttḥucnt tmɣarin yan wanaw n uḥwac ar as ttinin Kankan afṛansawi.
  • Asuk n Canzilizi iga asuk lli akkʷ ittyussann ɣ tmdint n Bariz, ig yan ɣ iswak lli akkʷ ttyussanin g umaḍal. Llan gis kigan n idɣarn n wutci d igadazn. Ɣ ttmi nns ar nttafa Lark Du Triyumf.
  • Timzgida tarumit n Nutr Ḍam du Bariz, tga yat tmẓẓalut takatulikt tagutikt imqqurn, lli d ṛẓan g 15 abril 2019. Tlla ɣ tgzirt n La Siti.
  • Bazilik n Sakri Kur tga yat tmẓẓalut takatulikt iwalan i Sakri Kur.

Imzdaɣn ssnfl

 
Uṭṭun n imzdaɣn n Bariz (1800-2080)

Ilkm wuṭṭun n imzdaɣn n tmdint n Bariz 2,234,105 n yan g usiḍn n usggʷas n 2009[5]. Iɣʷli s 2,243,833 usggʷas n 2010. Mac yaggug sul f tmsliwt tamzrayt lli ilkm wuṭṭun n imzdaɣn n tmdint ɣ 1921. Lliɣ ilkm wuṭṭun nnsn uggar n 2.9 id mlyun n yan[6]. Zɣ imwuriyn imqqrann nna d isslkmn i wuguz n wuṭṭun n imzdaɣn n tmdint gan tn wuguz mqqurn n waddud n tawja tabarizit, d tmzwagt n imzdaɣn imqqurn s iglagaln n tmdint ɣ isggʷasn n 1960 d 1970. Ggutnt tmntal n tmzwagt ad, tilli xatrnin zgisnt gan tnt uguz n umussu amguran d tattuyt n watign n lkra g tmdint. Ikka tt inn uguz n wuṭṭun n imzdaɣn n tmdint n Bariz yan ɣ willi akkʷ imqqurn g wanaw nns ngr tmdinin n umaḍal; Ayann af tskr tamssugurt n tmdint tuggaz mqqurnin afad ad tḥafḍ f imzdaɣn n tmaẓunt tafransist, tnjḥ ilmma gis. Ayad ad immal usnmkta n yulyuz 2014 lli imlan yat tattuyt bahra istawhmman n wuṭṭun n imzdaɣn i tikklt tamzwarut zɣ 1954, s 2,144,700 n ufgan.

Bariz tga yat ɣ tmdinin n umaḍal nna ɣ bahra imqqur uckukl n imzdaɣn[7]. Ar ittini usnmkta n 1999 mas ar ilkkm uckukl n imzdaɣn n tmdint iɣ ur nssiḍn taganin n Pulunya d Fansn 24,448 ufgan/km amkkuẓ. Ur nẓḍaṛ ad nsmzazal wuṭṭun ad abla d kra n tmdinin mqqurnin n Asya, d ula Manhatan g Nyuyurk. Amma iɣ nssiḍn taganin, rad ig akud ann uckukl n imzdaɣn 20,169 ufgan/km amkkuẓ.[5] S mayad da tgga Bariz tiss smmust ɣ tigrawin tifransisn nna ɣ imqqur uckukl ḍaṛat Lu Pri Sant Jirvih, Fansin, Luvalwa-Pirri d Sant Mandi, ad ur nttu mas tgrawin ad kullu tnt llan ɣ ugns n iwtta n tmdint.

Ɣ usiḍn n Bariz n imzdaɣn ɣ usggʷas n 1999, 19.4% n imzdaɣn luln ɣ bṛṛa n Fṛansa. Zɣ usiḍn ad nit, 4.2% n imzdaɣn n tsga n Bariz taɣrmant kkan tt inn gan imzwagn imaynutn (lli nn izugn gr isggʷasn n 1990-1999), tugt nnsn gan zɣ Asya d Tfriqt. Ddrn kra n 37% n imzwagn lli izdɣn ɣ Fṛansa ɣ tsga n Bariz.[8] Tbda taḍḍanga n uzwag tamaḍlant tamzwarut s Bariz ɣ id simraw n tasut tiss tẓa d mraw s ukccum n ifllaḥn n lalman lli d irwln zɣ tassast n zziraɛa g tmazirt nnsn. Tḍfaṛ t nit taḍḍanga n uzwag yat iggi n tayyaḍ ar ɣ ass ad n iṭalyaniyn, udayn n uruppa tanammast lli d izugn ɣ uzmz n tasut tiss tẓa d mraw. Zɣ akud ann uckan d daɣ irusiyn ḍaṛt tagrawla n 1917, ula ayt Arminya irwln zɣ imnɣi n Arman lli tskr tmazirt n Iɛutmaniyn.[9] Amma g uzmz n imnɣi amaḍlan amzwaru, izuyd daɣ uzwag n imzdaɣn n tmizar llanin ddu usdurri, nnig n aya ipuluniyn ɣ uzmz ngr imnɣan s sin. Mn bɛd uckan d iṣbnyuliyn, iṭalyaniyn, ibrtqqizn d imzdaɣn n tfriqt n ugafa ɣ id smmumraw ar id samraw n tasut ad lli izrin, ḍaṛt n maya yat taḍḍanga n uzwag n ugayn n tfriqt n ugafa ḍaṛt tasimant n tmizar nnsn. Amma ɣil ad, tugt n imzwagn gan zɣ Asya d Tfriqt.[10]

Tamdint n Bariz tga yat tmdint taɛrrimt; zɣ aylli illan ɣ usiḍn n 2008, tkka tt inn tgmiḍi n imzdaɣn n tmdint nna dar ql mn 35 usggʷas 46%. Tagmiḍi ad tzri lmuɛddal anamur lli igan 41.8%.[11]

Asnɣms ssnfl

Bariz tga tamazirt n kigan n iɣmisn d tsɣwan, s umdya Lu Mund, Lu Figaru, Libirasyun d Lu Nuvil Ubsirvatur d wiyyaḍ. Ar ttizwurn ɣ yigr n tẓṛigt abarizi iɣmisn n Lu Mund d Lu Figaru, sin ad ayd igan iɣmisn lli akkʷ ittyawssann ɣ Fṛansa.[12] Ɣmk lli s tḥtaḍan Bariz ammas n tsnurayt Frans Priss zɣ tuddma nns asggʷas n 1835[13], nttat ad akkʷ iqburn ɣ wanaw nns ɣ umaḍal[14] [15] d tad akkʷ iqburn ɣ Fṛansa d yat ɣ tisnuray tinɣmas ɣ umaḍal (tama n Rwitrz d Asucitd Priss). Ɣmk lli s tḥtaḍan ula ammas n tbadut n Fṛansa 24 lli iwalan i tnbaḍt tafransist.

Illa ɣ Bariz ula wammas n tbadut n TF1, nttat ayd igan tabadut nna ɣ bahra ttfṛṛajn ifṛansawiyn, nnig n aya agudi n tbadutin yaḍnin, zun d: Fṛansa 2, Fṛansa 3, Fṛansa 4, Fṛansa 5, Kanal Plus, BFM d uggar[16]. Ɣmk lli s tḥtaḍan ula wammas n ṛaḍyu n Fṛansa amaḍlan.[17]

Assay ssnfl

 
Abrid Awrerri s uwraɣ, abrid A86 s uẓṛwal d ubrid n Franslyan s uzgzaw.

Tṭṭaf Bariz iẓḍwan n wassay ibuɣlan kigan, s umdya n ibridn n wuzzal, ibrbridn d izagʷzn. Anmallu n Wassay n Tgzirt n Fṛansa (ɣ mad izrin: Anmallu n Wassay Abarizi) ad iɣʷin d nttan ad ittklfn s uẓṭṭa n wassay ɣ tsga.[18] Innuṛẓm uẓṭṭa n umitru g Bariz asggʷas n 1900, nttan ad igan wammak n wassay lli akkʷ ittusmrasn ɣ ugʷns n tmdint s kra n 9 id mlyun n umssudu ku ass[19]. Illa g umtru ad 300 isras (384 n tnqqaḍ n ubddad) d tfggigin ar tlkkm tɣzi nnsnt 214 km, 16 n yizriran gan asn uṭṭunn zɣ 1 ar 14, nnig n aya sin yizriran yaḍnin (3bis d 7bis), d RER ɣd ntta, iga yan uẓṭṭa nna ɣ llan 5 yizriran ifssusn (A, B, C, D, & E) nna ilkkmn s yidɣarn yaggugn f wid zwarnin, yilin gisn 257 n tnqqaḍ n ubddad d tfggigin s yat tɣzi n 587 km.[19] Ɣmk lli s rad stetmrn 26.5 id mlyar n yuṛu ɣ snat tmrawanin lli d yuckan fad ad ssimɣurn aẓṭṭa n umitru ɣ idɣarn d tmnaḍin lli issutln i Bariz.[19]

Tṭṭaf daɣ Bariz aẓṭṭa n tramway nna ɣ llan 4 yizriran: Ar izddi izriri amzwaru gr Sant Dinis d Nwazi Lu Sk, wiss sin ar izray zɣ La Difuns ar Isi-Fal Du Sinn, wiss kraḍ gr Bun Du Ɣaliɣlyanu d Burt Difili, wis kkuẓ zɣ Bundi ar Ulnay-Su-Bwa.[19] Ɣil nit ar ttxdamn ɣ usnflul n sin yizriran yaḍnin.

Llan ɣ Bariz kraḍ izagʷzn igraɣlann: Azagʷz n Carl Du Gul, Azagʷz n Bariz Urli, Azagʷz n Lu Burgit, d ula Azagʷz n Bariz Buvi. Izagʷzn imqqrann gan tn azagʷz n Bariz Urli lli illan g iffus n tmdint, d uzagʷz n Carl Du Gul lli illan g iẓẓlmḍ agmuḍan n tmdint d nttan ad igan ammas n tmssurt n Ir Frans, ig ula yan ɣ izagʷzn lli akkʷ iɛmṛṛn g umaḍal.[19]

Tṭṭaf Bariz aẓṭṭa n ibrbridn lli akkʷ yufn ɣ Fṛansa. Ssutln i tmdint kraḍ yibrbridn: abrid awrerri, lli iḍfaṛn azazu n yiɣrman n wattayn n Bariz n tasut tiss tẓa d mraw ḥaqqan, d ubrid A86 lli illan ɣ unmila agʷnsan, d ubrid n Franslyan lli illan ɣ unmila n bṛṛa. Tamdint ad dars yan uẓṭṭa imqqurn n iɣarasn ilkkmn uggar n 2000 km. iẓḍaṛ yan ad ilkm s Bruksil zɣ Bariz ɣ iggi n wakal ɣ kraḍt tassaɛin, s Frankfurt ɣ ṣḍiṣt tassaɛin, s Barsaluna ɣ snat d mraw tassaɛin, s Lunḍun ɣ snat tassaɛin ɣ talmacint.[19]

Tasga n Bariz tga yat ɣ tsgiwin tifransisn nna bahra issmrasn wassay n waman, ar sis sslkamn ssliɛt. Nɣiy ad nlkm s wasif n Lwar, Rayn, Run, Myus, d Cildt, d nɣiy ad nlkm s isaffn ad zɣ isldayn izdin d wasif n Sinn.

Imjṛitn ssnfl

  • 1900 – Urarn Ulampikiyn Wis 2 n Unbdu uqɛan imjṛitn nns ɣ Bariz.
  • 1924 – Urarn Ulampikiyn Wis 8 n Unbdu uqɛan imjṛitn nns ɣ Bariz.
  • 1998 – Akrwas n Umaḍal n tkurt FIFA.
  • 2024 – Urarn Ulampikiyn Wis 33 n Unbdu rad uqɛun imjṛitn nns ɣ Bariz.

Ɣr uggar ssnfl

Tisqqan tigraɣlann ssnfl

Timdinin tikniwn d tistmatin ssnfl

Zɣ ass n 9 abril 1956, ur tgi Bariz tamdint takniwt d ḥtta kra n tmdint yaḍn abla d:

Seule Paris est digne de Rome ; seule Rome est digne de Paris. (s tfransist)
Solo Parigi è degna di Roma; solo Roma è degna di Parigi. (s taṭalyanit)
« Bariz ka ad illan ɣ uswir n Roma ; d Roma ka ad illan ɣ uswir n Bariz. »[20]

Isaɣuln ssnfl

  1. Estimation de la population au 1ᵉʳ janvier 2021 - Paris
  2. Dossier complet : Aire urbaine 2010 de Paris
  3. "Paris" www.worldcitiescultureforum.com.
  4. The Metropolitan Museum of Art in New York, and the Hermitage Museum in St. Petersburg are larger.
  5. 5,0 et 5,1 Évolution et structure de la population - Institut National de la Statistique et des Études Économiques
  6. Uṭṭun n imzdaɣn n Bariz ɣ umzruy
  7. MadgeWillmott2006
  8. Paris Riots in Perspective
  9. Hassell 1991، tasna 22.
  10. Amzruy n uzwag g Fransa
  11. Insee - Résultats du recensement de la population de 2008
  12. French media:  daily and weekly newspapers in France
  13. Agence France-Presse - www.afp.com
  14. Agence France-Presse is one of the three great international news agencies - Successor of the oldest international news agency - founded in 1835 by a Parisian translator and publicist, Charles-Louis Havas - Agence France-Presse was reborn on August 20, 1944 during the liberation of Paris.
  15. Consider the source: A Critical Guide to 100 Prominent News and Information Sites on the Web
  16. French and Francophone Television Stations - Watch French TV
  17. France's Radio Stations
  18. Syndicat des Transports d'Île-de-France
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 et 19,5 Lawrence & Gondrand 2010
  20. Hey, is San Francisco Really a “Sister City” of Paris, France? No – Was It Before? No, Not At All – Here’s Why