Iṣiḍ (aṭṭan)

Iṣiḍ (S tfransist: La Rage, S tnglizt: Rabies) iga yan waṭṭan amssiɣ ittaɣn allɣf, ar ittili dar imudar mi rɣann idammn, anjrtf ad ar bdda inqqa iɣ d hlli nfalalnt tmitar nns zwarnin ur sul illi unaruz ɣ tudrt, ar izray s ufgan s usaka n ilddayn n kra n umudr yaɣ iṣiḍ, iɣ gis ibbi. Iga yan umukris nit mqqurn n tdusi tagdudant.[1]

Ar ɣassad ur ta illi kra n usafar i waṭṭan ad

Amzruy ssnfl

Zwar n Lwis Pastur[2] ssnfl

• 2300 BC: Ɣ warra n Babl, ɣ tmazirt n grisaffn (Lɛiraq n ɣilad) bdrn is d aydi iga amzzray amzwaru n waṭṭan a.

• 63 BC: Yan uḍbib Aṛmmuy issufɣ taguri n "Tamanufubit" (Hydrophobia)

• Tasut tis 16: ittyawglam waṭṭan i tikklt izwarn.

• Tasut tis 18: nnan is ar d ittekka waṭṭan kra n twkka intn imẓẓiyn illan ɣ ilddayn n umudr amiṣiḍ.

Azmz n Lwis Pastur[2] ssnfl

S twisi n Lwis Pastur ittyafa sul ugzzay n yiṣiḍ lli ibiddn f ulugn n ugzi s kra n urctuy ikrin, mayad ɣ wass n 26 ktubr 1885.

Dffir n Lwis Pastur[2] ssnfl

Yan uzzigiz mqqurn ɣ tsasfrt d wakaz n waṭṭan.

Amskar n waṭṭan ssnfl

Tasnvirust ssnfl

Amskar n waṭṭan iga Avirus n yiṣiḍ (iga win ARN) ikcmn ɣ ugnus n "Lyssavirus" d yuckan ssɣ tagrikit Lussa = Axlu / Anufl. ig yan ɣ twja n Rhabdoviridae. ig zun d kra n tkurayt ɣ talɣa nns iṭṭaf yan ixf igan aflwaḍ, d ixf yaḍni iga awrarray. Irwas kra n tigirit n uburi, imma ablɣ nns hati imẓẓiy bahra (timẓẓi nns tlla s taskala n unanumitr), avirus ad idl s yat tnttalt.[3]

 
Talɣa n uvirus dar Rhabdoviridae (Irwas kra n tigirit n uburi)

Ɣ tnttalt n uvirus illa yan uglikuprutin ar tt issiwis lliɣ ar ittcbbar ɣ unamaẓ n tɣrast ism-as Aglikuprutin G.

Avirus-ad iḥml ad ifttu s dar tɣrasin n wallɣf.

Tawrarrayt n ussugt ssnfl

Bac ad ittigut uvirus uggar ɣ ugns n tɣssa, rad izri ɣ yan mnnaw n iẓmmuẓẓal:[3]

1) Azday n uvirus d unamaẓ n tɣrast s usaka n kra n tzbalin.

2) Rad islt uvirus s wagns n tɣrast.

3) Tlalit n ivirusn imaynutn s yan wuṭṭun mqqurn.

4) Tamunt n tsuka n ivirusn.

5) Asdrfi n ivirusn ggutnin s bṛṛa n tɣrast, bac ad daɣ kcmn f tɣrasin yaḍnin.

Tixibit n uvirus d umzzray nns: ssnfl

Iyḍan ad igan amzzray n waṭṭan s ufgan, s ilddayn nnsn, 99% n waddadn iɣ gis ibbi, imma ix t ka ixmc idrus nit lḥal ad izri.

Tisuɣal ssnfl

  1. institut pasteur
  2. 2,0 2,1 et 2,2 La rage à travers les siècles : Jean Théodoridès, Histoire de la rage. Cave canem
  3. 3,0 et 3,1 http://www.microbes-edu.org
  Tasnijjit        Timassanin