Aẓawan amaziɣ
Aẓawan amaziɣ[1] (s Tfransist : la musique berbère; s Tasrɣint : الموسيقى الأمازيغية). iga uẓawan amaziɣ yan wanaw iẓlin n uẓawan, illa wanaw ad g tmizar timaziɣin (n tmazɣa) ili ula g tmizar yaḍni da g llan tugt n inmudda[2] imaziɣn, zund ukan Franṣa, Spanya, Marikan, Kanaḍa, Israil d kigan n tmizar yaḍni.
Akud nna nsawal f uẓawan amaziɣ, at ar nsawwal f yan igr bahra imqqurn d ar nsawwal f uẓawan issmrasn tutlayt tamaziɣtn imassn imaziɣn, tamdyazt tamaziɣt ...A.T. G umaḍal n ɣassad nzzḍar a nisan tirruyṣa, tagruppit g tmazirt n Sus; tamawayt, tahidust g tmazirt n ẓayyan, nzzdaṛ ula a nsawl ula f uḥidus, aḥwac. Macc tidt[3] tugr mayad, acku aẓawan amaziɣ ggutn gis wanawn.
Aẓawan amaziɣ issn g umzruy ns tugt n uzzigz d ussnfl, illa uẓawan aqqbur, azayku d uẓawan atrar. Ur ittyawssan man uzmz a issnti uẓawan amaziɣ acku zugn warratn g igr ad. Illa ma ittinin mas Lhaj Blɛid iga sg imzwwra da issntin g uẓawan amaziɣ macc iggut wawwal.
Gr tamawt :snfl
"ẓ" tga tuffayt, illa mad as ittinin "Azawan", ar ttyara s yaẓ maci yaz
isaffn n umarg [4]snfl
Tayyb Amgrud isawl f isaffn n umarg aclḥi, inna mas llan Mraw n isaffn g umarg aclḥi, llan imzrawn yaḍni nnan mas tlla uggar n 100 n wasif g umarg aclḥi :
- Aḥuzi
- Sidi Ḥmmu
- Sidi Ḥmmu ittawlqqamn
- Bu Salm
- Tactukt nɣ Ajmag
- Gmas n uḥuzi
Tiṛṛuysa (Ṛṛways)snfl
Tga tiṛṛuysa (nɣ Amarg n Ṛṛways) anaw da bahra ittyawssan dar iclḥin n Sus d ma srs izdin g tmnaḍin. Iẓli wanaw ad f wanawn yaḍni, iẓli g imassn ns, g uṭṭun n middn gis ittilin d wassaɣn nnsn, acku anaw ad nzzḍar a nini mas iga sg uẓawan aqqbur ikkad tusutin inɣuban n umzruy. Annay amzwaru n tiṛṛuysa illa f ufus n Lḥaj Blɛid acku nttan a isskcmn anaw ad s imassn n unyalkam (Lkaṣiṭ n lvidyu), macc izzḍar a ili urta ilul Lḥaj Blɛid.
ittyusmma wanaw ad tiṛṛuysa acku amɣar n trabbut ismas "Ṛṛays", ilin dis tugt n middn yaḍni (irgazn nɣ timɣarin). imassn n Ṛṛways ẓlin bahra, ar tturarn s Ribab.
Lḥajj Blɛid, babas n tiṛṛuysa
Tawlaft taqqburt n Lḥajj Blɛid
Ɛumar Wahruc, yan sg inmɣurn n tiṛṛuysa
Ribab amass agjdan n Ṛṛways
Anaw yaḍni n Ribab
Taẓnẓartsnfl
|
Anaw ad illa ula ntta dar iclḥin n Sus, ur igi kra uẓawan aqqbuṛ, acku ilul g isggasn n id samraw (1970) g tmnaḍt n Sus, ilul d trabbut n iẓnẓaṛn, iẓnẓaṛn Ccamx d tugt n trabbutin yaḍni. Anaw ad ila kra n imassn iẓlin zund ukan Lbanju.
Ɛbdlhadi Iggut, amɣar n taẓnẓaṛt, iwsi g ufus ns Lbanju
Tagruppitsnfl
Tirubba nɣ Tagruppit[5] tga ula nttat yan wanaw iẓlin uẓawan amaziɣ, assaɣ ns yuckad sg yat taguri tfransist : "Group" (Tarabbut); anaw ad ar bahra ittili g tmɣriw d tfugliwin n tawjiwin. Nzzḍaṛ a nini mas anaw ad iga yan wanaw n uẓawan amaynu nɣ atrar.
Tagruppit ar gis ttilin kullu imassn n uẓawan zund Lbanju, Tallunt, Ribab ... ar tigira.
Tamawaytsnfl
Tamawayt[6][7][8] tga yan wanaw n uẓawan iẓlin s tmnaḍt n waṭlas anammas nɣ nzzḍar a nini mas tlla g dar ayt Ẓayan. Anaw ad isti g tɣarast nns, d imassn nns. Inna umrzu g tadlsa tamaziɣt Juhn Mazl (Jean Mazel) mas Tamawayt tga tamatart n Waṭlas anammas.
Tamawayt g ils n imaziɣn dars anamk n "usmun, asmun, nɣ afgan nna d nmun". Nzzḍaṛ a nini mas Tamawayt tga yat tɣarast n tmdyazt tamaziɣt, ar gis ittili yan ufgan a itturarn. Ar bahra ittili g tmawayt afrak n tɣufi, aɣudi d umrrer.
Crifa Karsit, tanaẓuṛt imqqurn n tmawayt
Aḥidus :snfl
Aḥidus[9][10][11] (Aḥidus maci Taḥidust acku imzaray uḥidus f Taḥidust) iga yan wanaw iẓlin n uẓawan amaziɣ, illa wanaw ad g tmazirt n Ayt Ẓayan. Aḥidus g tizwiri iga yan wanaw n udraz (adraz) g waṭlas anammas, mass tusutin f tusutin iwrri iga yan wanaw g uẓawan. Aḥidus ar tetturar tarabbut n tmɣarin nɣ n irgazn. Aḥidus dars anamk n "ini tamdyazt nɣ tanḍḍamt s urar d adraz".
Aẓawan ad tyussant srs iɣrfan n Ayt Ɛmṛ d Ayt iccu d Ayt Ḥatm, g waṭlas anammas.
Anmɣuṛ, Lmaystṛu n uḥidus Mḥa u Lḥusayn Aciban
Aḥidus n Talsint
Aḥidus n Ṣfṛu
Aḥidus n Walmas.
Aḥidus n Ɛin Fndl.
Aḥidus n Ayt Ḥdiddu Imilcil.
Aḥidus n Ɛin lluḥ.
Aḥidus n Tasiwant.
Aḥidus n Ayt Bugmmaz
Taɣzzaft[12]snfl
Tuddma n uḥidus : Taɣzzaft (nɣ Tamhawct ) tga yat tɣarast g tmdyazt n uḥidus, ar ttili g tuddma n uḥidus, ar gis ittili yan umurig ifssusn s tɣarast n tamawayt.
Taḥidust[13]snfl
Ammas n uḥidus : imurig s tizzla ar ittili g wammas n uḥidus.
Tamsrrḥt[14]snfl
Tigira n uḥidus : Tga tamsrrḥt yan imurig ifssusn ar ittili g tigira n uḥidus.
G.T : Aḥidus iga adraz nɣ ahyyaḍ imunn d tmdyazt.
Taḥidustsnfl
Taḥidust[15][16][17] tga yan wanaw n uẓawan amaziɣ tmzaray nttat d uḥidus, acku taḥidust tga yat tɣarast g tmdyazt d yat tɣarast n imurig, ar gis tsmurig trabbut s tazzla, zɛma ar ttinin imurig s tazzla. Ahyyaḍ n taḥidust iga zund ahyyaḍ n uḥidus macc mzarayn g imurig.
G.T : Taḥidust tga imurig s tazzla. (َAmdya n taḥidust[18][19][20])
Aḥwacsnfl
|
Aḥwac iga yan wanaw n uẓawan (nzzḍar ad t nsnmala ula g igr n tẓuṛi) nna s ittyussan ufgan amaziɣ g iffus n Lmɣrib (Aṭlas mẓẓin d waṭlas mqqurn), Aḥwac ar tetturar trabbut n uḥwac g ttilin irgazn d tmɣarin (nɣ timɣarin waḥdutnt nɣ irgazn waḥdutn). G uḥwac ar tturar trabbut s kigan n imassnn, macc ur bahra mzarayn d ur bahra ggudin, llan sin imassn a ittilin dima g uḥwac : Tallunt d Ganga, Ar tturarn ula s ifassn nsn.
Aḥwac gis ula nttan kigan n wanawn imzarayn, kraygat tamazirt nɣ kraygat tmnaḍt tla aḥwac nns iẓlin.
Lɛammtsnfl
Lɛammt[21] ula nttat tga yan wanaw n uẓawan amaziɣ, trwas aḥwac d uḥidus acku ar tetturar tarabbut g llan mnnaw n middn, timɣarin, irgazn nɣ irgazn d timɣarin. Lɛammt twassn srs iɣrfan n waṭlas mqqurn zund Infḍwak, Iɣjdamn, Innultann.
Lɛammt infḍwak Dmnat imi n ifri
Tanḍḍamtsnfl
|
Tanḍḍamt[22] tga yan wanaw n uẓawan amaziɣ illan g tmizar n kullu imaziɣn, imaziɣn darsn yat tɣarast iẓlin n tnḍḍamt nɣ tamdyazt. afgan da ittnḍamt annaɣ ns "anḍḍam", awal ns assaɣ ns "nnḍm".
G tnḍḍamt ur a gis ttilin imassn ula ahyyad (ccṭḥ), ar gis ittili ɣar awal. izzḍaṛ unḍḍam a ig yan nɣ sin middn da ittmraran awal ingratsn.
Aẓawan atrarsnfl
Aẓaman atrar nɣ aẓawan amaynu iga yan wanaw n uẓawan igan amaynu, iband g isggan ad imggura. Aẓawan atrar iband f ufus n tugt n inaẓuṛn ittarmn ad skcmn imassn itrarn g uẓawan amaziɣ zund ukan : Ɛali Fayq, Juba n Tuja, tirabbutin n Rrap, Idir, Ɛmmuri Mbark ...
Amawal[23][24]snfl
- Ssnti : commencer
- Azayku : classique
- azzigz : évolution
- Ẓli : être différent
- uṭṭun : nombre
- tamdyazt : poésie
- aɣudi : souffrance
- Amrrer :réjouissance
- adraz : la danse
- iɣrfan : tribus
- imurig : غناء
- ahyyaḍ : رقص جماعي
- Tuddma : début
- Tigira : la fin
Amawal amaynusnfl
- imassn n unyalkam : وسائل التواصل
Amawal n uẓawansnfl
Tiɣbulasnfl
- ↑ https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php
- ↑ https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php
- ↑ https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php
- ↑ '''Tayyb Amgrud''' : https://www.youtube.com/watch?v=dfXh2yCn0xg
- ↑ https://www.google.com/search?q=Tagruppit&oq=Tagruppit&aqs=chrome..69i57j0i13l6j69i60.2797j1j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
- ↑ https://fr.wikipedia.org/wiki/Tamawayt
- ↑ https://www.google.com/search?q=Tamawayt&oq=Tamawayt&aqs=chrome..69i57j0l2j0i30l2j69i60l3.2632j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
- ↑ https://www.youtube.com/results?search_query=Tamawayt
- ↑ Amzaray ingr Aḥidus d Taḥidust : https://www.youtube.com/watch?v=4hYUfPLZ8fg
- ↑ https://fr.wikipedia.org/wiki/Ahidous
- ↑ http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
- ↑ http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
- ↑ http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
- ↑ http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
- ↑ https://www.google.com/search?q=tahidoust&oq=Tahidoust&aqs=chrome.0.69i59j0l3j46j69i60l2j69i61.3125j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
- ↑ https://www.youtube.com/results?search_query=Tahidoust
- ↑ Aḥidus nɣ Taḥidust, ma igan amzaray : http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
- ↑ Amdya n taḥidust 3 : https://www.youtube.com/watch?v=xmUXMrAcLzg
- ↑ Amdya n taḥidust 2 : https://www.youtube.com/watch?v=4xCIXXTDChU
- ↑ Amdya n taḥidust : https://www.youtube.com/watch?v=-S0k8ChL_UQ
- ↑ https://www.google.com/search?q=l3amt&sxsrf=ALeKk02fO7uXIXoO8dlkpVZZpUY9AUkzZg:1626431592390&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwj-78LqsefxAhUp5uAKHQ7qByIQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1176&bih=579
- ↑ https://www.google.com/search?q=Tanddamt&sxsrf=ALeKk021dQiDYZZO32B3IaxOlfxY42VuJw:1626553817618&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwiW8IaU-erxAhWIHRQKHbpCC9EQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1176&bih=579
- ↑ https://www.youtube.com/results?search_query=Tagroupit
- ↑ https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php