Aẓawan amaziɣ

Aẓawan amaziɣ[1] (s Tfransist : la musique berbère; s Tasrɣint : الموسيقى الأمازيغية) iga yan wanaw iẓlin n uẓawan, illa wanaw ad g tmizar timaziɣin (n tmazɣa) ili ula g tmizar yaḍni da g llan tugt n inmudda[2] imaziɣn, zun d ukan Franṣa, Spanya, Marikan, Kanaḍa, Israyil d kigan n tmizar yaḍni.

Akud nna nsawal f uẓawan amaziɣ, ha t ar nsawwal f yan yigr bahra imqqurn, ar nsawwal f uẓawan issmrasn tutlayt tamaziɣt n imassn imaziɣn, tamdyazt tamaziɣt, atg. Ɣ umaḍal n ɣassad nẓḍar ad nisan tirruyṣa, tagruppit g tmazirt n Sus; tamawayt, tahidust g tmazirt n ẓayyan, nzzdaṛ ula ad nsawl ula f uḥidus, aḥwac. Macc tidt[3] tugr mayad, acku aẓawan amaziɣ ggutn gis wanawn.

Aẓawan amaziɣ issn g umzruy nns tugt n uzzigz d ussnfl, illa uẓawan aqqbur, azayku d uẓawan atrar. Ur ittyawssan man uzmz ad issnti uẓawan amaziɣ acku zugn warratn g yigr ad. Illa ma ittinin mas Lhaj Blɛid iga sg imzwwra da issntin g uẓawan amaziɣ macc iggut wawal.

Gr tamawt : ssnfl

"" tga tuffayt, illa mad as ittinin "Azawan", ar ttyara s yaẓ maci yaz

isaffn n umarg [4] ssnfl

Tayyb Amgrud isawl f isaffn n umarg aclḥi, inna mas llan Mraw n isaffn g umarg aclḥi, llan imzrawn yaḍni nnan mas tlla uggar n 100 n wasif g umarg aclḥi :

  1. Aḥuzi
  2. Sidi Ḥmmu
  3. Sidi Ḥmmu ittawlqqamn
  4. Bu Salm
  5. Tactukt nɣ Ajmag
  6. Gmas n uḥuzi

Taṛṛwayṣit nɣ Tiṛṛuysa (Ṛṛways) ssnfl

Tga taṛṛwayṣit (nɣ Amarg n Ṛṛways) anaw da bahra ittyawssan dar iclḥin n Sus d ma srs izdin g tmnaḍin. Iẓli wanaw ad f wanawn yaḍni, iẓli g imassn ns, g uṭṭun n middn gis ittilin d wassaɣn nnsn, acku anaw ad nzzḍar a nini mas iga sg uẓawan aqqbur ikkad tusutin inɣuban n umzruy. Annay amzwaru n tiṛṛuysa illa f ufus n Lḥaj Blɛid acku nttan a isskcmn anaw ad s imassn n unyalkam (Lkaṣiṭ n lvidyu), macc izzḍar a ili urta ilul Lḥaj Blɛid.

ittyusmma wanaw ad tiṛṛuysa acku amɣar n trabbut ismas "Ṛṛays", ilin dis tugt n middn yaḍni (irgazn nɣ timɣarin). imassn n Ṛṛways ẓlin bahra, ar tturarn s Ribab, afus.

Taẓnẓart ssnfl

  Imgradn lli sis iẓlin : Taẓnẓart

Anaw ad illa ula ntta dar iclḥin n Sus, ur igi kra uẓawan aqqbuṛ, acku ilul g isggasn n id samraw (1970) g tmnaḍt n Sus, ilul d trabbut n iẓnẓaṛn, iẓnẓaṛn Ccamx d tugt n trabbutin yaḍni. Anaw ad ila kra n imassn iẓlin ukan Lbanju.

Tagruppit ssnfl

TirubbaTagruppit[5] tga ula nttat yan wanaw iẓlin uẓawan amaziɣ, assaɣ ns yuckad sg yat taguri tfransist : "Group" (Tarabbut); anaw ad ar bahra ittili g tmɣriw d tfugliwin n tawjiwin. nẓḍar ad nini mas anaw ad iga yan wanaw n uẓawan amaynu nɣ atrar.

Tagruppit ar gis ttilin kullu imassn n uẓawan Lbanju, Tallunt, Ribab... ar tigira.

Tamawayt ssnfl

Tamawayt[6][7][8] tga yan wanaw n uẓawan iẓlin s tmnaḍt n waṭlas anammas nɣ nẓḍar a nini mas tlla g dar ayt Ẓayan. Anaw ad isti g tɣarast nns, d imassn nns. Inna umrzu g tadlsa tamaziɣt Juhn Mazl (Jean Mazel) mas Tamawayt tga tamatart n Waṭlas anammas.

Tamawayt g ils n imaziɣn dars anamk n "usmun, asmun, nɣ afgan nna d nmun". Nzzḍaṛ a nini mas Tamawayt tga yat tɣarast n tmdyazt tamaziɣt, ar gis ittili yan ufgan a itturarn. Ar bahra ittili g tmawayt afrak n tɣufi, aɣudi d umrrer.

Aḥidus : ssnfl

Aḥidus[9][10][11] (Aḥidus maci Taḥidust acku imzaray uḥidus f Taḥidust) iga yan wanaw iẓlin n uẓawan amaziɣ, illa wanaw ad g tmazirt n Ayt Ẓayan. Aḥidus g tizwiri iga yan wanaw n udraz (adraz) g waṭlas anammas, mass tusutin f tusutin iwrri iga yan wanaw g uẓawan. Aḥidus ar tetturar tarabbut n tmɣarin nɣ n irgazn. Aḥidus dars anamk n "ini tamdyazt nɣ tanḍḍamt s urar d adraz".

Aẓawan ad tyussant srs iɣrfan n Ayt Ɛmṛ d Ayt iccu d Ayt Ḥatm, g waṭlas anammas.

Taɣzzaft[12] ssnfl

Tuddma n uḥidus : Taɣzzaft (nɣ Tamhawct ) tga yat tɣarast g tmdyazt n uḥidus, ar ttili g tuddma n uḥidus, ar gis ittili yan umurig ifssusn s tɣarast n tamawayt.

Taḥidust[13] ssnfl

Ammas n uḥidus : imurig s tizzla ar ittili g wammas n uḥidus.

Tamsrrḥt[14] ssnfl

Tigira n uḥidus : Tga tamsrrḥt yan imurig ifssusn ar ittili g tigira n uḥidus.

G.T : Aḥidus iga adraz nɣ ahyyaḍ imunn d tmdyazt.

Taḥidust ssnfl

Taḥidust[15][16][17] tga yan wanaw n uẓawan amaziɣ tmzaray nttat d uḥidus, acku taḥidust tga yat tɣarast g tmdyazt d yat tɣarast n imurig, ar gis tsmurig trabbut s tazzla, zɛma ar ttinin imurig s tazzla. Ahyyaḍ n taḥidust iga zun d ahyyaḍ n uḥidus macc mzarayn g imurig.

G.T : Taḥidust tga imurig s tazzla. (َAmdya n taḥidust[18][19][20])

Aḥwac ssnfl

  Imgradn lli sis iẓlin : Aḥwac

Aḥwac iga yan wanaw n uẓawan (nẓḍar ad t nsnmala ula g igr n tẓuṛi) nna s ittyussan ufgan amaziɣ g iffus n Lmɣrib (Aṭlas mẓẓin d waṭlas mqqurn), Aḥwac ar tetturar trabbut n uḥwac g ttilin irgazn d tmɣarin (nɣ timɣarin waḥdutnt nɣ irgazn waḥdutn). G uḥwac ar tturar trabbut s kigan n imassnn, macc ur bahra mzarayn d ur bahra ggudin, llan sin imassn a ittilin dima g uḥwac : Tallunt d Ganga, Ar tturarn ula s ifassn nsn.


Aḥwac gis ula nttan kigan n wanawn imzarayn, kraygat tamazirt nɣ kraygat tmnaḍt tla aḥwac nns iẓlin.

Lɛammt ssnfl

Lɛammt[21] ula nttat tga yan wanaw n uẓawan amaziɣ, trwas aḥwac d uḥidus acku ar tetturar tarabbut g llan mnnaw n middn, timɣarin, irgazn nɣ irgazn d timɣarin. Lɛammt twassn srs iɣrfan n waṭlas mqqurn zun d Infḍwak.

Tanḍḍamt ssnfl

  Imgradn lli sis iẓlin : Tanḍḍamt

Tanḍḍamt[22] tga yan wanaw n uẓawan amaziɣ illan g tmizar n kullu imaziɣn, imaziɣn darsn yat tɣarast iẓlin n tnḍḍamt nɣ tamdyazt. afgan da ittnḍamt annaɣ ns "anḍḍam", awal ns assaɣ ns "nnḍm".

G tnḍḍamt ur a gis ttilin imassn ula ahyyad (ccṭḥ), ar gis ittili ɣar awal. izzḍaṛ unḍḍam a ig yan nɣ sin middn da ittmraran awal ingratsn.

Aẓawan atrar ssnfl

Aẓaman atrar nɣ aẓawan amaynu iga yan wanaw n uẓawan igan amaynu, iband g isggan ad imggura. Aẓawan atrar iband f ufus n tugt n inaẓuṛn ittarmn ad skcmn imassn itrarn g uẓawan amaziɣ zun d ukan : Ɛali Fayq, Juba n Tuja, tirabbutin n Rrap, Idir, Ɛmmuri Mbark ...

Amawal[23][24] ssnfl

  • Ssnti : commencer
  • Azayku : classique
  • azzigz : évolution
  • Ẓli : être différent
  • uṭṭun : nombre
  • tamdyazt : poésie
  • aɣudi : souffrance
  • Amrrer : réjouissance
  • adraz : la danse
  • iɣrfan : tribus
  • imurig : chant
  • ahyyaḍ : danse en groupe
  • Tuddma : début
  • Tigira : la fin

Amawal amaynu ssnfl

Amawal n uẓawan ssnfl

Isaɣuln ssnfl

  1. https://web.archive.org/web/20210103122850/https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php
  2. https://web.archive.org/web/20210103122850/https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php
  3. https://web.archive.org/web/20210103122850/https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php
  4. '''Tayyb Amgrud''' : https://www.youtube.com/watch?v=dfXh2yCn0xg
  5. https://www.google.com/search?q=Tagruppit&oq=Tagruppit&aqs=chrome..69i57j0i13l6j69i60.2797j1j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
  6. https://fr.wikipedia.org/wiki/Tamawayt
  7. https://www.google.com/search?q=Tamawayt&oq=Tamawayt&aqs=chrome..69i57j0l2j0i30l2j69i60l3.2632j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
  8. https://www.youtube.com/results?search_query=Tamawayt
  9. Amzaray ingr Aḥidus d Taḥidust : https://www.youtube.com/watch?v=4hYUfPLZ8fg
  10. https://fr.wikipedia.org/wiki/Ahidous
  11. http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
  12. http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
  13. http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
  14. http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
  15. https://www.google.com/search?q=tahidoust&oq=Tahidoust&aqs=chrome.0.69i59j0l3j46j69i60l2j69i61.3125j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8
  16. https://www.youtube.com/results?search_query=Tahidoust
  17. Aḥidus nɣ Taḥidust, ma igan amzaray : http://www.ich.gov.jo/sites/default/Afaylus/ldllt_lsymyyy.pdf
  18. Amdya n taḥidust 3 : https://www.youtube.com/watch?v=xmUXMrAcLzg
  19. Amdya n taḥidust 2 : https://www.youtube.com/watch?v=4xCIXXTDChU
  20. Amdya n taḥidust : https://www.youtube.com/watch?v=-S0k8ChL_UQ
  21. https://www.google.com/search?q=l3amt&sxsrf=ALeKk02fO7uXIXoO8dlkpVZZpUY9AUkzZg:1626431592390&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwj-78LqsefxAhUp5uAKHQ7qByIQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1176&bih=579
  22. https://www.google.com/search?q=Tanddamt&sxsrf=ALeKk021dQiDYZZO32B3IaxOlfxY42VuJw:1626553817618&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwiW8IaU-erxAhWIHRQKHbpCC9EQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1176&bih=579
  23. https://www.youtube.com/results?search_query=Tagroupit
  24. https://web.archive.org/web/20210103122850/https://tal.ircam.ma/dglai/lexieam.php


  Taẓuṛi        Taɣrma        Tadlsa        Imaziɣn